Sunday, 7 December 2014

Zan thlavai um




Ni le thla, kumpui sul angin an herliem pei. Hlim taka kan hmakhuo duthu ka sam dun laiin, inphatsanna tirdakumtak ka tuok ta hlauh. Sal ang ela a um laia ka sansuok dan leh mi’n mi pangai ang taka an hmu ve theina dinga ka thilthaw po po chu hmusitin tangdang a mi lo belsan ta a nih. Hieng an chanchin po po hai hih hmu lovin hrelo thei ni lang chuh, ka sungril natna kiem sawt a tih. Lungngaiin kan rum a nih. Ka hmangai sih a. A sakhming ka hril nghawk theilo a’nthawkin selna anka ka tawng ta zeu zeuh, iem a chang ta le maw! Ka duot, ka enchimlo le a muolpho inlau leia ka tuomhlawm hlak kha ka hmangaina ngainepin, ka tangah an bei nuom ta nawh.


Thlalir zan a ni a, van chu anthieng hle. Nipui lai nisien khawm , zan boruok dei le thieng tak kara chun ka being chu virthli leng del del in a hung mut a. Ka pindan tukver ah chun ka dak a, van boruok lientak kara arasi umzie nei taka um, mai taka de er uor ka thlirin thawk le khat in dangruol lovin mitthli a hung luong zawi zawi a. Ka lungril chuh thal inzumtak kap angin a na ngawi ngawi, mita hmu le nakawra hretuhai tadinga hrietthiem thei ruol lovin ka lungril chu na tuorin anrum vawng vawng a.

 Kum ruk tak meuh kan inzui hnung khawmin, a rawl tham sat chu ka suongtuona nakawr chun a la ngai nghawk nawh. Khel thuthang leia ka ruol dittak in nat thei tawpa a mi ensan lai ang char khan vawizan chu ka mitthli nuol senglo a far; sienkhawm, kha zan leh a danglamna tak chuh-khawvelah ka hmangai takin luoithli a mi’n nul tir tlat a nih.
Hi hi a harsa tak chu a nih-hmangaina leia theinghil thei ding khawma ka lo ruot ngailo, theinghil a ngai ta hih! Hmangaina chun mi derdep a thehrang nawh a, thlipui angina lampui a nei bawk nawh.


Ei inbiek tan tir lai khan chu I facebook thlalak le I status ka comment nasa thei hle., like naw ka nei ngai meuh nawh. Vawihni ei inbiek chena khan chuh I mi her danglam der tah.SMS pack thun ngainaw pa khawm chawl lovin ka thun tah, khang po poa ka lairil beiseina chu tawnmang ang chau anchang ta si. Ka dawnkir changin, ka mitthli a kang thei ta nawh ti thei khawp hielin kiengzai a rel nawh. Naupang sie tapin ka tap a ni tak! “Keikhawmin ka hmangai che annawm” I ti zana ka being I fawp tum dam ka suongtuona mitthla chun ka hmu a. Thutin sam ei lo tiem tah hai rieltui ang ela thamral el ding chu ka ngai ngam lul nawh. Ei inchuk zo hunah ka thilthaw ding po po ka lo induong lawk  sa hai a ral el dinga ka ngaituoin hadamna reng ka hmu nawh. Hadam thei dingin ka taksa le ka lungril chungah thu ka nei ta si nawh.


Ni e, iengtik ni’m a ni chuh hieng natna po  po ka tuor dam ni la hung tlung ngei a tih. (Hun chu a va sawt awm de!). Chu hun a hung tlung hunah ka hmangai naw che ni lovin, I hmangaina biethu kahawk natzie ka hrietchieng ta em leiin, nang le inpumkhat nekin hrezing si in hungsawn che chu ka thlang lem ta ding.


(GHY HSA Jt. Hqrtrs in HSA Kum 75-na kan hmang tuma Souvenir 'Thuro' a ka ziek laktawi a nih).

Monday, 26 May 2014

Esiami phallote’n Mangtha leh!!



Ieng dinga nang kher ka lo tawng che…
hieng ding chau hin mawh??” ti’n dem ding zawngin ka zawng ruoia, dem ka tum che a, sienkhawm ka hmangai em lei chein ka dem phal bik si naw che.

A hma chun unau, ruol enin ka lo en che a. Ka ngaina em em hlak che a ni khah. Iengtik hun khan am ka Pharoah lungril I hawnga, hnawtsuok ruollo bu I lo khuor ti ka lo hriet nawh. Ka hung hrietsuok meu chun thunun zo ruol loin I ta di’n ka lungril chu a lo inpumpek hman ta si. Nang chun I hriet si nawh.

Khan zan mawl kha a nih ka theinghil thei naw chuh, Khawngfingchat ier ier tawma burtea “Ka hmangai che annawm” I ti ve kha. Ka lawm taluo leiin lawmna mitthli ka bienga a far hlawl a nih kha. Kha lawmna mitthli kha lungngaina mitthli suksuoktu ding a ni ka lo hriet si nawh. Ka lo hriet nisien chu, ka hmangaina che hi tu ihriet lo di’n ka phum el ding vei leh. Natna le rinumna chu ka hmasuon mek a nih hih.

A nih ngei, kawng iengkimah en langkhawm ka phunaw che ti chu ka hriet. Chuongsa khawm chun I mi hmangaina leiin ka mit ka sukdel a, I kuomah hun tam lem hmang ka thlakthla leiin kei le kei insit ka nuom bik nawh.

Chuonga hlimtaka eiin zui laiin ringlo takin simthlipui a hung hranga. I hawiher ka enin I beisei chu ka hriet, sienkhawm kan thla phal si naw che. Rinum takin hun chu ka hmanga. Tuor muolsuo kan ring ta naw leiin Sadai thiek ka tum tah a.

A ni le darkar chu a hung tlung ngei tah. Remchanga hmangin chang ka kama. Ka kam ang takin a hlawtling bawk. Harsa ka ti em leiin ngaidam kan hnih, Kan hnina ang ngeiin a la puitling hram, A pangai bawk a ni nawk lawi si. Hring zinga thi ka ni der tah. Hlimna der hmaisawn ka pei ta si nawh. Ka exam lai ani bawk leh tal talin ka tuor a. A vawihnina a dingin ka kam nawk tah a. A la puitling nawk bawk. Hi ni hin damsunga ka ithlakthla em em chu kumtluonga di’n mangtha kan phur tah a nih.

Thla iem ani zat anvawi hnungin namenin harsa ka ti nawh. Tapin ko ruoi ruoi lang khawm a ta dinga tha ka hriet leiin inchelrempui ka tum lem tah a. Lusun mangang  le khaikhinin a rikdan inang meu a tih kan hmai nawh. Chu phingleh hi thu hih ka lungrila a hung tawngsuok a…..

Ka do ngam nawh German Rallien
Khuonu hin hnung a min sawn ning a ti?
Hmangai hle lang che khawm Khuonu’n kumtluonga di’n a min duong si nawh,
Hlimtakin leng la
Damtakin I hringnun hmang rawh
I thlazar hung bela
Beisiena neitu che po po tadingin malsawmna ni rawh
Kumtluonga di’n phallote’n Esiami, ka hmangai mangtha leh”…………………

Sunday, 16 February 2014

IENGLEIA CHAPO LOA UONGPUI AM KA NA?????


2 Dec, 2013  Hmar FC han Tamchon Trophy an hratna VIRTHLI Facebook Group a post chu “Proud to be Hmar” ti’n ka comment ve a. Ngaituona tamtak ka nei pha nghe nghe. Asan chu um ngei ding a na. Iengam ka uongpui tak ti’n zawna kan pek a.
Ka piengphung en in mi hlak pha zo lo. Hnar inpek hluk, dung hlak mingohai laka chu liliput ang tluk. HDI, Per Capita Income, Life Expetancy, Infant Mortality Rate etc mi ramhai le hlak chu tekhi ruol ni lo. Mingohai hlak chu khawpui fai tak tak, lamlien tha, in mawi tak tak, tuipui kam inhnelna hmun  etc nei an ni lai kei hin” iem a na ka uongpui tak “ ka zawna lientak a nih.
Ei chengna lamlien hlak varuom ang tluk, fur phat a leilet pahnina. Mi umpei naw na hmuna umhmun khuor, rawl pang a ruok. Zawl tam em em vei leh, ieng ding khera mi umpei nawna hmuna umhmun ei lo khuor am a na?? Mobile Network hlak amangsiet chang poa um hun bo lo, Internet lem chu hrila kawkbo. Football inhnik em em hai ta ding khawma academy um lo, ei inhnelna hlak chu a then lung-bil, khingtieng anthawk a chunga thlir thei khawpa inruollo. Hnam thuoitu ei ti sunhai hlak chu phingpuitics, UNESCO REPORT on Endangered Languages, 2010 a khawm Vulnrable Category, 2001 Census a Hmar nutawng a hmang  83000 Approx, ruosur huna mimkei, damnaw huna damdawiin tlung hman lo rak khawpa hringna chan hlak hai hin iem ei uongpui?? 100% ah 100% Ringtu, kum 100 tlinga insal ni inla khawm ei umdan hlak chu Ringtu nun hmu ding umlo, zuruia insuol, ei sipaihai kara inhrietthiemnawna leia hringna dang nei ni awm taka mi hringna lakpek- a iengtak hi am uongpui ding ka neia??
Hieng po po khawm khawmin ka hnam ka uongpuina a bo chuong  nawh. Hnam tlawm tak ni inla khawm 2001 census Manipur-ah tlangmi 13 hai laia LITERACY insangtak 79.8%, Mi 60000 tlingnawna Assam a khawm Class 10(AHSEC) Class 12(SEBA) TDC (Assam University) MIL  inchukna nei thei ngat hnam ka ni hi ka uongpui a nih. Technology thatak um nawna hmuna um ni lang khawm khawtlang inmatna a tha a, lunginsiet tawntuona a la tam em em. Damnaw an um huna  khawvarpui a ngai huna ka sawl, ka kham e ti loa mengvarpui,  lusun ina lengkhawm khawvar zak hlak, thlan cho huna nangni keini inerna um thak loa tlawmngaina leia mani sin chai khawpa inpezotu Hmar Val le Lanu ka ni hi ka uongpuia ka chapo nawh. Kawr le vaihai siet an tuok huna an in enliem el hlak ang ni lo, a tul anga inpei zinga um hlak Hmar hnam Tlawmngaina diktak kengkawtu ka ni hi uongpui naw thei kan nawh. Khawtlangnun ah Tlawmngaina a bo tah ti pohai inngaituo tha hai sien ka nuom takzet. Ka ta ding chun nitinin a tharin a pung.
Hmar nunghak in hnam dang an ngaizawng leia theida em em tuhai hi ngai mak ding a ni nawh. Dilsut taka ngaituo chun Pasal an nina zarin an thaw ding tak an thaw a nih. Hnam tlawm em em chimral el thei ding ngirhmun an inhriet leia an theida a nih. An sangnu, an tu le te, nau han hnam dang an nei chie chu Honour Killing, Ru le Chang thliek khawp hiela tuolvuokna a la um nawh. Chu nek hmanin lungril natakin an pawmpui lem hlak.
Mingohai in angin a sawng um naw sienkhawm a fur a thal hnuoia imu inhnik taka ei in ding a khap chuong nawh. Khawpui hai angin boruok thanaw a tam ve nawh. A boruok anthieng leiin ziekmi le phuokthiem han poem le hla mawi tak tak an lo phuokna a nih.Ei lampui le inhai thanaw sienkhawm ei lungril anthieng. Motor khaltuhai khawm Silchar rickshaw puhai anga mi hlem ching ei um nawh. KFC, Mac Donald umnaw sienkhawm Hmepawk, Chi-al, Chang-al, Sithu, Ngathu, Bekanthu, Sathu etc  hme inhnik em em, a boa tlei thei lo ei nei hi ka uongpui naw thei nawh.
Ka uongpui a ka chapo pui bawk nawh ka ti chu Hmar hnam a ka pieng hi a nih. Meitei, Assamese, Bengali a tukhawm ni la I nina kha uongpui rawh. Uongpui tham in lo ngai naw la khawm  Hmar a insiengna hi a san uma insieng I na, khawvela mi vangnei tak hai chu an nina anga an lungawina hi a nih.
Kei ka chana ding chun Hmar ka ni hi ka uongpui a, ka chapo pui bawk nawh.

Friday, 29 November 2013

Sikpui Ruoi- Hring zinga thi a ni thei di’m? (With reference to N. C. Hills)



Hmar hai laia  kut ropui tak chu “SIKPUI RUOI” hi a nih.(sakhhuona thangloin). Sikpui Ruoi hmangna hmasatak hi hriet ni naw sienkhawm Sikpui Hlaa inthawk pi pe pu ha’n an lo hmangna a sawt tah hriet thei a nih.Thlasik vanglai taka anlo hmang hlak a ni leiin, a hminga khawm “Tlasikpui Ruoi = Sikpui Ruoi” an lo ti a nih.Kum inzawnin an hmang kher ngai nawh. Bu le bal hau kum; kum inzawna an nei phat leh an hmang chau hlak a nih.

Kristien ei ni hnungin ei pi le pu hai hmangdan tamtak a hungin mil ta nawh a, nunphung tamtak ei rausan bawk. Amiruokchu ei ta dinga tha lem dinga rausan ei nih. Vawisun chen hin ei la hmang zui peia, ei hmangdan le hmangni khawm an ang vawng kher nawh. Autonomous District(N. c. Hills le Karbi Anglong)  a chu Mimtukthla Tarik 5 hi kumtin a dingin “Council Holiday” Hmar nauhai a lo pek ta hiel a nih. Khawvel pumpuia Hmar nauhai chengna po poah “Sawrkar chawl” umsun a nih.Sawrkarin chawl hiel mi pe sienkhawm tulai hin ei ngainatna le hmang hun an khat deu deu tah. Asan tam tak a um a, a tul le pawimaw tak chu Hmar nauhai ei kut umsun hlutsak le hnam danghai dan tha lak hi a nih.

Kum 2003 khan hnam buoina ei tuoka, hmuntin ramtinah raltlanin ei um. Ei kut hlutsak nawna kum chu a lo ni der el tah. 2006—anthawk ei hmangdan a hung danglam tana, khawvel hlim hlawpna zawngin ei fepui lem tah a nih. Ei hmang sun khawm zurui buoiin ei hmang zo. Hlasakthiem ei fiel sunhai hlak chu ei changdan mawinaw leiin lungawinaw taka kir khawm an lo hiel tah. Nu le pa, khawsung le hnam thuoituhai an kham zo tah. Hi leiin vawisun ni chenin Sikpui Ruoi hmang ding khawma dan le dun khir tak hnuoia hmang ei um nuol.

A chunga hrila a um khi Pu Lalkhum Keivawm  a hlaphuok “Hnam dang dan tha hai la veng ei ta” ti le chu sun le zan an tah. Nang le kei Hmar val le lanu mawphurna tamtak ei nei. Ei umdan siemthat a hun tak meu tah. Ei silfen pilvut benfai a hunt ah.

Sawrkar in Mimtukthla 5 Council Holiday a mi pek hi a hlutna a tlawm tah. Asanchu ei kut umsun khawm “zurui” buoina inlau leiin ei hmang ngam ta nawh. Pi le pu hai hmang hun anga hmang tum ni inla hlak chu a ni si nawh, Ei remchang dan anga hmang ei ni  ta si. Sawrkar in kut a ni lei ela chawl a mi pek am a nih? Tuhai hmang dinga ei sie am a na? Hmar nauhai kut a ni leia chawla pek ei nih a, hlutsak le hmang chu nang le keia chunga innghat a nih. Ei kut umsun hmang loa ei um um hin Chawl a nina san iem umzie a uma? Hnam ni sia mani nu tawng hrie lo ang ei ni tan mek tah. Mani hnam tawng hmang thei lo chu hring zinga thi ti a nih si. Hienga ei fe pei chun kum sawtnawte hnunga Ralte-hai ang la hung ning ei tih. Ei hnam kut umsun hi Sawrkarin a mi hlutsak pek angin hlusak ding ei nih.

“Nang Hmar nau, I kut I humhal naw chun tuin am humhal a ta? I hnam I hmangai chun insiemthatna tul hai insiem tha la, I kut hi ngaina rawh. Hnam danghai laka kan kut I ti the ve sun a nih hi. Kum sawtnawte hnunga ‘kut ei lo nei an nawm’ tawngkam a ni ding phal lul naw rawh.”

Saturday, 19 October 2013

“IT’S MY LIFE” Ka ta dingin a ṭha chie am??




Tulai khawvel-ah rambung le inzawmkhawm pawl hrang hrang in an ikhukpui tak chu mimal zalenna hi a nih. Mimal zalenna hi mihriem khawtlangnun inṭan tira a la hlawtling tak a nih. Mihriem hmasawnna a um chun zalenna a um tei tei hlak. Khawvel dana chun mihriem zalen ei nuoma, khuopdena/ suok nina ei theida. Amiruokchu zalenna hi inzawm thumal a na, a khat chauin a ngir suok thei nawh. Mawphurna le inkawptlat a nih. Khawtlangnun in mimal zalenna tamtak midanghai zalenna a sukbuoi nawna dingin a khuopde. Mimal zalenna a ni ruol ruolin midanghai zalenna in a mi khuopde. Zalen taka um ding chun mani mawphurna hlensuok ding a nih. Hi hi a nih zalenna diktak chu.

Khuo pakhat a hin khawtlang ṭhuoituhai leh hriltlangna an nei laiin Thanga chun a nuomdan ang taka um thei di’n ngenna a hni a. A nuomdan ang taka um thei di’n phalna an pek bawka. “I nuomdan ang taka I um phat iengpo khawm I chungah tlung sien kan mawphurna a um ta naw ding” ti’n thu an incha nghe nghe. A zuruiin vaihai leh buoina a siema, a chungthu bawzuitu ding tukhawm an um ta nawh. Thanga’n zalenna chu khupdena tamtak le inzul a nih ti a hrietsuok. English Poet John Milton chun hienghin a lo hril “When people cry freedom, then they mean to be unrestrained, self-willed or indisciplined, because one has to be wise and good before being able to love freedom’”

Zalenna umzie chu mani khuokhirna/ mani thununna hnuoia hring a nih. Mihriem changkangna dinga lungphum pawimaw tak chu zalenna hi a nih. Zalenna hin mihriem mawphurna an hriettir hlak. Hi mawphurna hi mimal chaua khum an nawh, khawtlangnun khawm a huomsa. Ei hriet ding pawimaw tak chu mimal zalenna mi ta dinga chimum a kai phat zalenna a ni thei ta ngai nawh.

Ngirhmun uksaklo/ ngaitha chu zalenna ti a nih ngai nawh. Mihirem zalen chu lungril ngar, ṭhangsalo or kil kahat um a nih ngai nawh. Zalenna chu mani nuom zawng tak thaw a nih ngai nawh. Buoina tlung hlak a tih khopdena bo chun. Zalenna umzie chu lungril inthuk taka ngaituo nuomna  le dan ang taka chang/ um a nih. Mihriem zalen chu mawphurna hlensuok mi a ni ding a nih asanchu a thilthaw le ngaituona po po mawphurtu a ni ding. Great Thinker Kant kha sungril taka zalen lo ni ngei a tih hi tawngkam a saksuok khan “The price of freedom is eternal violence”.

“Ka hrinngnun a nih, ka thu thu a nih, an mi tina ding a um nawh. Ka nuom nuom thawng ka tih”. Tulai ṭhangtharhai laia ṭangkam inlar tak a nih. Hi ṭawngkam hin mi hringnun a faksiet mek. Ṭhalai tamtak nu le pa, khuosung ṭhuoitu, hnam ṭhuoituhai thusuok iengma loa ngaiin an hringnun an khal meka. Zu le sa dawna buoina siem lo ding anti laiin zuruia buoina siemin midang zalenna dinga hnawksak um an nih  an inhriet phak der nawh. Hnam ṭhuoituha’n hnam dang ngaizawng nei awilo tia thu an insuo laiin a kal zawnga umin an hringnun an khal hlak. Vawitam zilna pek an ni khawma a huoilem a ṭhangin an mi tina ding a um nawh an ti rawp hlak. “It’s my life” an la ti nawk deu deu. An hawina le hlimna hnawtin an tlan hlak. Hnam darthlalang an nih ti hrietna an nei der nawh. Ka hringnun a nih ka thu tak a nih ti’n an hringnun an pham. Buoina le harsatna an tuok meu chu ka hnam, ka mi le sa ti’n an kirnawk hlak. Hnam le sakhuona sukpawitu an lo ni hlak. An hnu ta hlak bawk si. A ṭhen lem chu hnam ta dinga ṭi um an kai nawk nghal. Mani hnam sum tlawmte a zawrin hnamdanghai bawia an intangtir hlak. An zalenna a ṭhatnaw tienga hmangin midang zalenna sukbuoitu an ni  hlak. Absolute freedom anta dinga a derthawng zie an hriet phak der nawh.

Chuleiin iengkim hi thaw a thienga chu a ṭha vawng kher nawh.

Saturday, 24 August 2013

INDO-PAK RELATIONS

The urgent need of the hour



Due to the divide and rule policy of the British, India was divided into 2 nations. India and Pakistan share a close historic, cultural, geographical and economic ties but their relationship has been plagued by hostility and suspicion. This is clearly evident from the Kashmir dispute and the numerous conflict between the two nations.

After the passing of the Indian Independence Act by the British Parliament in 1947, two new sovereign nations were formed- India and Pakistan. But this was marked by a large number of deaths due to communal riots. Both the countries established diplomatic relations but the violent partition and numerous territorial disputes would overshadow their relationship. Since their independence, the two countries have fought 3 major wars, one undeclared wars and have been involved numerous armed conflict and military standoffs. With the exception of Indo-Pak War, 1971 which resulted in the birth of East Pakistan, the Kashmir dispute is the centre-point of all conflicts.

There have been numerous attempts to improve the relationship notably the Shimla Summit, the Agra Summit and the Lahore Summit. Certain confidence building measures such as the 2003 Ceasefire Agreement and the Delhi-Lahore bus service were successful in deescalating tensions. However, these efforts have been impeded by the 2001 Indian Parliament Attack, 2007 Samjhauta Express bombings, 2008 Mumbai attack and most recently the beheading of an Indian soldier on 8th January, 2013 the killing of 5 Indian Army on 6th August, 2013. The incident that took place on 6th August gave a severe blow to the meeting to be held between Nawaz Sharif and Manmohan Singh on the margins the UN General Assembly.

Starting from mid-January, this have been described as the ‘worst bout of fighting’ since the signing of 2003 Ceasefire Agreement. There have been a series of armed skirmishes along the Line of Control. This is not a healthy sign for the two South Asian nations.

The latest skirmishes along the Line of Control in Jammu & Kashmir exposed the lack of any sort of strategic clarity at the political level and sheer lack of options at the diplomatic level on how India should deal with Pakistan. It seems that India’s entire policy on Pakistan has shrunk into a single binary: to talk or not to talk. Over the last 67 years, India has failed to evolve a clear, cold-hearted policy on Pakistan. Merely declaring that a stable and prosperous Pakistan is India’s interest won’t help to deescalate tensions. There have to be a clear-cut policy on Pakistan to improve diplomatic ties. If it is India’s policy, then a big question arises as to what India has done to achieve this policy. The simple fact is that India has not made up its mind on what it wants from and out of Pakistan. This is one of the reasons why India has only an ad hoc tactical approach towards Pakistan.

The arrest of Lashkar-e-Toiba terrorist Tunda by the Special Cell of Delhi Police on 16th August  in Uttarakhand Banbasa area close to the Nepal Border revealed the hidden agenda of Pakistan. He was arrested with a Pakistani passport.

From the interrogation report:
3 lakh members in LeT
2 Groups out of LeT= Harkat-ul-Ansar and Harkat-ul-Jihad. On directions of ISI and LeT, groups merged under the name Jaish-e-Mohammad. JeM was used by ISI for its operations.
1.5 lakh members in JeM
Most LeT cadres are recruited from Punjab Province, Pkistan30-70 members in a group for training
12 armed persons always with Hafeez Saeed

The above report shows a number of Anti-India activists are operating from within Pakistan. If Pakistan really wants to maintain a close diplomatic  ties with India, Pakistan must act swiftly and stringently to arrest Hafeez Saeed(founder of LeT and mastermind of 2008 Mumbai Attack) who so far have been arrested on a number of occasions but released due to lack of evidence. It has to ensure India that Pakistan is not a safe haven for terrorists and not to engage in state sponsored terrorism/ proxy war against India. And the ISI too should stop helping infiltration of terrorists into India.

The speech of Honorable President of India Mr. Pranab Mukherjee on the eve of Independence Day clearly signifies that India is ready to defend its country at all cost. India with its military might may not be silenced for too long. There will be a time when India can no longer withstand its patience. Unless border skirmishes are resolved at the earliest, it will only lead to a state of war (might not be of conventional war). For the safety and security of World Peace particularly South Asia, it is of utmost importance for the two South Asian nations to resume bilateral talks at the earliest and refrain from any sort of violence.

Friday, 9 August 2013

INJUSTICE TO JUVENILE (With special reference to Hmar Society)

Google Image

Section 2(k) of the Juvenile Justice (Care and Protection of Children) Act, 2000 defines “juvenile”or “Child”as a person who has not completed eighteen years of age.

A thupui en ringawt khawma ziek ka huphur hle a, ziek hne ding khawmin ka thiemna le varna in a la phak nawh. Chu sa khawm chun ei Hmar hnam sungah kum tlinglohai ei enkawldan/ thunundan hi sawt taka inthawk ka lo ngaituo hlaka, sawl um ka ti el khelah naupang la hungin ṭhanglien pei hai ta ding khawma an hmakhuo sukpiktu an ni thei tlat.

Zawlbuk sikul-ah inthawka suokhai thuawi tak tak an ni hlak, mani neka upa inza dan an thiem a, tlawmngaina an hau el khelah khawsung ta dinga hnawksak um an um ngai nawh ti hi ka pi mi hril pek dan a nih a. Zawlbuk sikul la umsien chuh tulaia ei hnam sungah ti ti sep ngunna tak hai khawm hi a thlung kher ka ring nawh. Zawlbuk inzirtirna kha tharum le ṭitna nisien khawm a hun taka zirtir an ni leiin a petek an um bek ngai nawh.

Khawvel hung changkang peiin mihriem ei inzirtirdan le nundan khawm a hung danglam peia. Pi le pu nunphung tamtak khawm bansan ei nei nuol tah. Amiruokchuh kum la tlinglohaiin thawsuol an nei phat a ei la’n zil na ruok chuh a la danglam naw a, hnam mawl(barbarian) hai thawdan ei la fen ran.

Kum Zabi 20th anthawk Chanvo(Rights) mihriem inṭhanglienna/ vengna dinga pawimawzie hrietna a hung punga, chuongang takin Nuhmeihai khawmin Right to Vote, New Zealand in 1893 khan a lo pek tah a nih. Naupang Chanvo pawimawna leiin UNO khawma “Convention On The Rights Of Child”1989 khan a huoihawt. India khawma Juvenile Justice (Care and Protection of Children) Act Kum 2000 khan a lo pass tah.

Naupang Kumtlinglo chu thilsuol a thaw khawma dan angin(puilting dan) in a rel thei nawh a, Kum 18 an tlinghma po chuh Juvenile Justice (Care and Protection of Children) Act dan hnuoia enkawl an ni hlak. Thanga’n tuolthat sienla khawm kum a la tlingnaw chun a hming, sikul, address media ah suklang thei ni nawng a ta, misuol turu a zil angina zil thei bawk naw nih. A hranpa lieua enkawl ning a tih. “Child Welfare Committee”in Naupang Kum tlinglo chu venghimna, enkawlna mamaw ah a ngai chun a chungthu sukbo theina a nei. Nirbhaya Pawngsuol Case a khawm khan Kum tlinglo a ṭhangsa leiin a hming tarlang a ni naw el khelah  Juvenile Court a rel mek a nih. Thiem inchangtirnaw a ni chun a tam taka kum 3 Correctional Facilty a sie ning a tih.

Hmar hnam sunga khawm hin eiin enkawldan hi a ṭhanaw ka ti ni loin a taluo deuin ka ngai. Thanga’n ruk inru sien VDP/HYA/VAL/Nupui Pawlin a sim theina / inpuongsuokna  dingin zil ngei ei tih ti kan hmai nawh. Misuol thi ngei ngei ding anga ei inzil hin thil ṭhanaw tamtak a ra suok thei. Chuonghai chu:
  1. Nu le Pa, U le Nau, Ruol le Pai laka inremlona insangtak
  2. Mental health problems- Lunghnuolna, lungzingna
  3. Nu le pa kara inlaichinna a suksiet
  4. Ru le chang na/ ru ṭo.
Naupang chu taksa hremnaa(Corporal Punishment) enkawl nekin “Moral Policing” in a ra suok a ṭha lem ti’n Anne B. Smith chun a hril. Andik bawk a. Khawvel a inzawmkhawm lientak UNO hmana naupang kumtlinglo Chanvo a ngai pawimaw chun ei ni hi te hnam mawl(barbaric) inzilna ei la thaw zing ding am a nih?? Tlangmi ei ni na angina Police a rel chuh hmingsie angina ei ngai a, case khawm ei file zen zen nawh. Muolpho thlaka ei ngai si chun ei inzilna hi ei ngaituo chet chet hlak am?? Tulai khawvel varna an ṭhanglien pei angin naupanghai khawma ei hriet lo tamtak hriet an nei nuol tah. An chanvo an la hrietnaw leiin ei la muolpho naw mei mei a nih. Naupang bengvar tak el hi lo zil tah inla, a chanvo hrietna lei khan Police Case siem sien iem chang ei ta?? Police Case siem muolpho thlaka ei ngai thei chun Naupangpa thithaw leiin khuo, hnam Media ah na taka dem ei ni ding ti kan hmai nawh. Chu hmabaka muolphona a la um ding am a nih??


Na taka zilna ei inpek hin naupang a chanvo po po lapek tu ei ni ran a nih. Child Rights activist ei rama umhai sienchuh lungin intang um meu tang ei tih. India khawma dan ṭha tak naupang ta dingin an duong hih a bawsietu ni nekin a kengkawtu ni lem ei tiu. Ei naupanghai hi ei hmakhuo ṭhuoitu an ni si a.