2 Dec,
2013 Hmar FC han Tamchon Trophy an
hratna VIRTHLI Facebook Group a post chu “Proud to be Hmar” ti’n ka comment ve a.
Ngaituona tamtak ka nei pha nghe nghe. Asan chu um ngei ding a na. Iengam ka
uongpui tak ti’n zawna kan pek a.
Ka
piengphung en in mi hlak pha zo lo. Hnar inpek hluk, dung hlak mingohai laka
chu liliput ang tluk. HDI, Per Capita Income, Life Expetancy, Infant Mortality
Rate etc mi ramhai le hlak chu tekhi ruol ni lo. Mingohai hlak chu khawpui fai
tak tak, lamlien tha, in mawi tak tak, tuipui kam inhnelna hmun etc nei an ni lai kei hin” iem a na ka
uongpui tak “ ka zawna lientak a nih.
Ei chengna
lamlien hlak varuom ang tluk, fur phat a leilet pahnina. Mi umpei naw na hmuna
umhmun khuor, rawl pang a ruok. Zawl tam em em vei leh, ieng ding khera mi
umpei nawna hmuna umhmun ei lo khuor am a na?? Mobile Network hlak amangsiet
chang poa um hun bo lo, Internet lem chu hrila kawkbo. Football inhnik em em
hai ta ding khawma academy um lo, ei inhnelna hlak chu a then lung-bil,
khingtieng anthawk a chunga thlir thei khawpa inruollo. Hnam thuoitu ei ti
sunhai hlak chu phingpuitics, UNESCO REPORT on Endangered Languages, 2010 a
khawm Vulnrable Category, 2001 Census a Hmar nutawng a hmang 83000 Approx, ruosur huna mimkei, damnaw huna
damdawiin tlung hman lo rak khawpa hringna chan hlak hai hin iem ei uongpui??
100% ah 100% Ringtu, kum 100 tlinga insal ni inla khawm ei umdan hlak chu
Ringtu nun hmu ding umlo, zuruia insuol, ei sipaihai kara inhrietthiemnawna leia
hringna dang nei ni awm taka mi hringna lakpek- a iengtak hi am uongpui ding ka
neia??
Hieng po po
khawm khawmin ka hnam ka uongpuina a bo chuong
nawh. Hnam tlawm tak ni inla khawm 2001 census Manipur-ah tlangmi 13 hai
laia LITERACY insangtak 79.8%, Mi 60000 tlingnawna Assam a khawm Class
10(AHSEC) Class 12(SEBA) TDC (Assam University) MIL inchukna nei
thei ngat hnam ka ni hi ka uongpui a nih. Technology thatak um nawna hmuna um
ni lang khawm khawtlang inmatna a tha a, lunginsiet tawntuona a la tam em em.
Damnaw an um huna khawvarpui a ngai huna
ka sawl, ka kham e ti loa mengvarpui,
lusun ina lengkhawm khawvar zak hlak, thlan cho huna nangni keini inerna
um thak loa tlawmngaina leia mani sin chai khawpa inpezotu Hmar Val le Lanu ka
ni hi ka uongpuia ka chapo nawh. Kawr le vaihai siet an tuok huna an in enliem
el hlak ang ni lo, a tul anga inpei zinga um hlak Hmar hnam Tlawmngaina diktak
kengkawtu ka ni hi uongpui naw thei kan nawh. Khawtlangnun ah Tlawmngaina a bo
tah ti pohai inngaituo tha hai sien ka nuom takzet. Ka ta ding chun nitinin a
tharin a pung.
Hmar nunghak
in hnam dang an ngaizawng leia theida em em tuhai hi ngai mak ding a ni nawh. Dilsut
taka ngaituo chun Pasal an nina zarin an thaw ding tak an thaw a nih. Hnam
tlawm em em chimral el thei ding ngirhmun an inhriet leia an theida a nih. An
sangnu, an tu le te, nau han hnam dang an nei chie chu Honour Killing, Ru le
Chang thliek khawp hiela tuolvuokna a la um nawh. Chu nek hmanin lungril natakin
an pawmpui lem hlak.
Mingohai in
angin a sawng um naw sienkhawm a fur a thal hnuoia imu inhnik taka ei in ding a
khap chuong nawh. Khawpui hai angin boruok thanaw a tam ve nawh. A boruok
anthieng leiin ziekmi le phuokthiem han poem le hla mawi tak tak an lo phuokna
a nih.Ei lampui le inhai thanaw sienkhawm ei lungril anthieng. Motor khaltuhai
khawm Silchar rickshaw puhai anga mi hlem ching ei um nawh. KFC, Mac Donald
umnaw sienkhawm Hmepawk, Chi-al, Chang-al, Sithu, Ngathu, Bekanthu, Sathu
etc hme inhnik em em, a boa tlei thei lo
ei nei hi ka uongpui naw thei nawh.
Ka uongpui a ka chapo pui bawk nawh ka ti chu Hmar hnam a ka pieng hi a nih. Meitei,
Assamese, Bengali a tukhawm ni la I nina kha uongpui rawh. Uongpui tham in lo
ngai naw la khawm Hmar a insiengna hi a
san uma insieng I na, khawvela mi vangnei tak hai chu an nina anga an lungawina
hi a nih.
Kei ka chana
ding chun Hmar ka ni hi ka uongpui a, ka chapo pui bawk nawh.
