Zan thlavai um

Ni le thla, kumpui sul angin an herliem pei. Hlim taka kan hmakhuo duthu ka sam dun laiin, inphatsanna tirdakumtak ka tuok ta hlauh. Sal ang ela a um laia ka sansuok dan leh mi’n mi pangai ang taka an hmu ve theina dinga ka thilthaw po po chu hmusitin tangdang a mi lo belsan ta a nih. Hieng an chanchin po po hai hih hmu lovin hrelo thei ni lang chuh, ka sungril natna kiem sawt a tih. Lungngaiin kan rum a nih. Ka hmangai sih a. A sakhming ka hril nghawk theilo a’nthawkin selna anka ka tawng ta zeu zeuh, iem a chang ta le maw! Ka duot, ka enchimlo le a muolpho inlau leia ka tuomhlawm hlak kha ka hmangaina ngainepin, ka tangah an bei nuom ta nawh.


Thlalir zan a ni a, van chu anthieng hle. Nipui lai nisien khawm , zan boruok dei le thieng tak kara chun ka being chu virthli leng del del in a hung mut a. Ka pindan tukver ah chun ka dak a, van boruok lientak kara arasi umzie nei taka um, mai taka de er uor ka thlirin thawk le khat in dangruol lovin mitthli a hung luong zawi zawi a. Ka lungril chuh thal inzumtak kap angin a na ngawi ngawi, mita hmu le nakawra hretuhai tadinga hrietthiem thei ruol lovin ka lungril chu na tuorin anrum vawng vawng a.

 Kum ruk tak meuh kan inzui hnung khawmin, a rawl tham sat chu ka suongtuona nakawr chun a la ngai nghawk nawh. Khel thuthang leia ka ruol dittak in nat thei tawpa a mi ensan lai ang char khan vawizan chu ka mitthli nuol senglo a far; sienkhawm, kha zan leh a danglamna tak chuh-khawvelah ka hmangai takin luoithli a mi’n nul tir tlat a nih.
Hi hi a harsa tak chu a nih-hmangaina leia theinghil thei ding khawma ka lo ruot ngailo, theinghil a ngai ta hih! Hmangaina chun mi derdep a thehrang nawh a, thlipui angina lampui a nei bawk nawh.


Ei inbiek tan tir lai khan chu I facebook thlalak le I status ka comment nasa thei hle., like naw ka nei ngai meuh nawh. Vawihni ei inbiek chena khan chuh I mi her danglam der tah.SMS pack thun ngainaw pa khawm chawl lovin ka thun tah, khang po poa ka lairil beiseina chu tawnmang ang chau anchang ta si. Ka dawnkir changin, ka mitthli a kang thei ta nawh ti thei khawp hielin kiengzai a rel nawh. Naupang sie tapin ka tap a ni tak! “Keikhawmin ka hmangai che annawm” I ti zana ka being I fawp tum dam ka suongtuona mitthla chun ka hmu a. Thutin sam ei lo tiem tah hai rieltui ang ela thamral el ding chu ka ngai ngam lul nawh. Ei inchuk zo hunah ka thilthaw ding po po ka lo induong lawk  sa hai a ral el dinga ka ngaituoin hadamna reng ka hmu nawh. Hadam thei dingin ka taksa le ka lungril chungah thu ka nei ta si nawh.


Ni e, iengtik ni’m a ni chuh hieng natna po  po ka tuor dam ni la hung tlung ngei a tih. (Hun chu a va sawt awm de!). Chu hun a hung tlung hunah ka hmangai naw che ni lovin, I hmangaina biethu kahawk natzie ka hrietchieng ta em leiin, nang le inpumkhat nekin hrezing si in hungsawn che chu ka thlang lem ta ding.


(GHY HSA Jt. Hqrtrs in HSA Kum 75-na kan hmang tuma Souvenir 'Thuro' a ka ziek laktawi a nih).

Esiami phallote’n Mangtha leh!!

“Ieng dinga nang kher ka lo tawng che…

hieng ding chau hin mawh??” ti’n dem ding zawngin ka zawng ruoia, dem ka tum che a, sienkhawm ka hmangai em lei chein ka dem phal bik si naw che.

A hma chun unau, ruol enin ka lo en che a. Ka ngaina em em hlak che a ni khah. Iengtik hun khan am ka Pharoah lungril I hawnga, hnawtsuok ruollo bu I lo khuor ti ka lo hriet nawh. Ka hung hrietsuok meu chun thunun zo ruol loin I ta di’n ka lungril chu a lo inpumpek hman ta si. Nang chun I hriet si nawh.

Khan zan mawl kha a nih ka theinghil thei naw chuh, Khawngfingchat ier ier tawma burtea “Ka hmangai che annawm” I ti ve kha. Ka lawm taluo leiin lawmna mitthli ka bienga a far hlawl a nih kha. Kha lawmna mitthli kha lungngaina mitthli suksuoktu ding a ni ka lo hriet si nawh. Ka lo hriet nisien chu, ka hmangaina che hi tu ihriet lo di’n ka phum el ding vei leh. Natna le rinumna chu ka hmasuon mek a nih hih.

A nih ngei, kawng iengkimah en langkhawm ka phunaw che ti chu ka hriet. Chuongsa khawm chun I mi hmangaina leiin ka mit ka sukdel a, I kuomah hun tam lem hmang ka thlakthla leiin kei le kei insit ka nuom bik nawh.

Chuonga hlimtaka eiin zui laiin ringlo takin simthlipui a hung hranga. I hawiher ka enin I beisei chu ka hriet, sienkhawm kan thla phal si naw che. Rinum takin hun chu ka hmanga. Tuor muolsuo kan ring ta naw leiin Sadai thiek ka tum tah a.

A ni le darkar chu a hung tlung ngei tah. Remchanga hmangin chang ka kama. Ka kam ang takin a hlawtling bawk. Harsa ka ti em leiin ngaidam kan hnih, Kan hnina ang ngeiin a la puitling hram, A pangai bawk a ni nawk lawi si. Hring zinga thi ka ni der tah. Hlimna der hmaisawn ka pei ta si nawh. Ka exam lai ani bawk leh tal talin ka tuor a. A vawihnina a dingin ka kam nawk tah a. A la puitling nawk bawk. Hi ni hin damsunga ka ithlakthla em em chu kumtluonga di’n mangtha kan phur tah a nih.

Thla iem ani zat anvawi hnungin namenin harsa ka ti nawh. Tapin ko ruoi ruoi lang khawm a ta dinga tha ka hriet leiin inchelrempui ka tum lem tah a. Lusun mangang  le khaikhinin a rikdan inang meu a tih kan hmai nawh. Chu phingleh hi thu hih ka lungrila a hung tawngsuok a…..

“Ka do ngam nawh German Rallien

Khuonu hin hnung a min sawn ning a ti?

Hmangai hle lang che khawm Khuonu’n kumtluonga di’n a min duong si nawh,

Hlimtakin leng la

Damtakin I hringnun hmang rawh

I thlazar hung bela

Beisiena neitu che po po tadingin malsawmna ni rawh

Kumtluonga di’n phallote’n Esiami, ka hmangai mangtha leh”…………………

IENGLEIA CHAPO LOA UONGPUI AM KA NA?????

2 Dec, 2013  Hmar FC han Tamchon Trophy an hratna VIRTHLI Facebook Group a post chu “Proud to be Hmar” ti’n ka comment ve a. Ngaituona tamtak ka nei pha nghe nghe. Asan chu um ngei ding a na. Iengam ka uongpui tak ti’n zawna kan pek a.

Ka piengphung en in mi hlak pha zo lo. Hnar inpek hluk, dung hlak mingohai laka chu liliput ang tluk. HDI, Per Capita Income, Life Expetancy, Infant Mortality Rate etc mi ramhai le hlak chu tekhi ruol ni lo. Mingohai hlak chu khawpui fai tak tak, lamlien tha, in mawi tak tak, tuipui kam inhnelna hmun  etc nei an ni lai kei hin” iem a na ka uongpui tak “ ka zawna lientak a nih.

Ei chengna lamlien hlak varuom ang tluk, fur phat a leilet pahnina. Mi umpei naw na hmuna umhmun khuor, rawl pang a ruok. Zawl tam em em vei leh, ieng ding khera mi umpei nawna hmuna umhmun ei lo khuor am a na?? Mobile Network hlak amangsiet chang poa um hun bo lo, Internet lem chu hrila kawkbo. Football inhnik em em hai ta ding khawma academy um lo, ei inhnelna hlak chu a then lung-bil, khingtieng anthawk a chunga thlir thei khawpa inruollo. Hnam thuoitu ei ti sunhai hlak chu phingpuitics, UNESCO REPORT on Endangered Languages, 2010 a khawm Vulnrable Category, 2001 Census a Hmar nutawng a hmang  83000 Approx, ruosur huna mimkei, damnaw huna damdawiin tlung hman lo rak khawpa hringna chan hlak hai hin iem ei uongpui?? 100% ah 100% Ringtu, kum 100 tlinga insal ni inla khawm ei umdan hlak chu Ringtu nun hmu ding umlo, zuruia insuol, ei sipaihai kara inhrietthiemnawna leia hringna dang nei ni awm taka mi hringna lakpek- a iengtak hi am uongpui ding ka neia??

Hieng po po khawm khawmin ka hnam ka uongpuina a bo chuong  nawh. Hnam tlawm tak ni inla khawm 2001 census Manipur-ah tlangmi 13 hai laia LITERACY insangtak 79.8%, Mi 60000 tlingnawna Assam a khawm Class 10(AHSEC) Class 12(SEBA) TDC (Assam University) MIL  inchukna nei thei ngat hnam ka ni hi ka uongpui a nih. Technology thatak um nawna hmuna um ni lang khawm khawtlang inmatna a tha a, lunginsiet tawntuona a la tam em em. Damnaw an um huna  khawvarpui a ngai huna ka sawl, ka kham e ti loa mengvarpui,  lusun ina lengkhawm khawvar zak hlak, thlan cho huna nangni keini inerna um thak loa tlawmngaina leia mani sin chai khawpa inpezotu Hmar Val le Lanu ka ni hi ka uongpuia ka chapo nawh. Kawr le vaihai siet an tuok huna an in enliem el hlak ang ni lo, a tul anga inpei zinga um hlak Hmar hnam Tlawmngaina diktak kengkawtu ka ni hi uongpui naw thei kan nawh. Khawtlangnun ah Tlawmngaina a bo tah ti pohai inngaituo tha hai sien ka nuom takzet. Ka ta ding chun nitinin a tharin a pung.

Hmar nunghak in hnam dang an ngaizawng leia theida em em tuhai hi ngai mak ding a ni nawh. Dilsut taka ngaituo chun Pasal an nina zarin an thaw ding tak an thaw a nih. Hnam tlawm em em chimral el thei ding ngirhmun an inhriet leia an theida a nih. An sangnu, an tu le te, nau han hnam dang an nei chie chu Honour Killing, Ru le Chang thliek khawp hiela tuolvuokna a la um nawh. Chu nek hmanin lungril natakin an pawmpui lem hlak.

Mingohai in angin a sawng um naw sienkhawm a fur a thal hnuoia imu inhnik taka ei in ding a khap chuong nawh. Khawpui hai angin boruok thanaw a tam ve nawh. A boruok anthieng leiin ziekmi le phuokthiem han poem le hla mawi tak tak an lo phuokna a nih.Ei lampui le inhai thanaw sienkhawm ei lungril anthieng. Motor khaltuhai khawm Silchar rickshaw puhai anga mi hlem ching ei um nawh. KFC, Mac Donald umnaw sienkhawm Hmepawk, Chi-al, Chang-al, Sithu, Ngathu, Bekanthu, Sathu etc  hme inhnik em em, a boa tlei thei lo ei nei hi ka uongpui naw thei nawh.

Ka uongpui a ka chapo pui bawk nawh ka ti chu Hmar hnam a ka pieng hi a nih. Meitei, Assamese, Bengali a tukhawm ni la I nina kha uongpui rawh. Uongpui tham in lo ngai naw la khawm  Hmar a insiengna hi a san uma insieng I na, khawvela mi vangnei tak hai chu an nina anga an lungawina hi a nih.

Kei ka chana ding chun Hmar ka ni hi ka uongpui a, ka chapo pui bawk nawh.